Skip to main content
  • 2025eko otsailaren 7an, UNESCOk "Bizikleta denontzat" txostena argitaratu du. Bertan, garraiobide horren garrantzia azpimarratu du, bizimodu osasungarria eta jasangarria sustatzeko. Agiri horretan nabarmentzen da bizikletak eragin onuragarria duela hiri-mugikortasunean, emisio kutsatzaileak murriztean eta osasun publikoa hobetzean, eta funtsezko tresnatzat jotzen du klima-aldaketaren kontra borrokatzeko eta garapen jasangarrirako helburuak lortzeko.

    Txostenean nabarmentzen da gobernuek eta erakundeek mugikortasun aktiboko politikak bultzatu behar dituztela, txirrindularientzat azpiegitura seguruak garatu behar dituztela eta garraiobide horretarako sarbide ekitatiboa bermatu behar dutela. Gainera, UNESCOk balioetsi egin du bizikletak hezkuntzan, genero-ekitatean eta gizarteratzean duen zeregina.

  • Arartekoak bat egiten du ENOCen adierazpen horrekin, zeinak beharrezkotzat jotzen baitu berme eraginkorrak ezartzea adingabe horien eskubideak benetan babesteko, izan ere, Itunak kezka sortzen du, Europako mugetan jaso lezaketen tratuarengatik.

    Haurren Defentsa-erakundeen Europako Sareak (ENOC) bere baitan hartzen ditu Europako 34 herrialdetako haur eta nerabeen eskubideak babesteko 44 erakunde. Sare horrek behin eta berriz eta etengabe adierazi du kezkatuta dagoela haur eta nerabe migratzaileen egoeragatik, eta hainbat gomendio egin ditu haien gainean eta haien eskubideak hobeto babesteko premiaz, nazioarteko eta eskualdeetako araudiaren arabera.

    2015. urteaz geroztik, milioika haur eta nerabe iritsi dira Europara segurtasun eta babes bila. 2020tik, Europar Batasuneko (EB) herrialdeetan, adingabeen 800.000 asilo-eskaera berri baino gehiago erregistratu dira, eta horietatik 113.000 baino gehiago bakarrik edo beren familiengandik bananduta dauden adingabeenak dira. 

    Orain, EBko estatu kideak 2024ko apirilaren 10ean onartutako Migrazioari eta Asiloari buruzko Ituna aplikatzeko prestatzen ari direneanENOCek uste du berme eraginkorrak ezarri behar direla haur eta nerabe horien eskubideak benetan babestuko direla ziurtatzeko, izan ere, Itunak kezka sortzen du, Europako mugetan jaso lezaketen tratuarengatik.

    Baldin eta Itunean erantzukizunak banatzeko eta elkartasunerako aurreikusi diren tresnak egiaz eraginkorrak ez badira, itun horrek ez du konponduko lehen sarrerako estatuen gaineko "presioa". Mugetan giza eskubideak urratzeko eta asiloa eskatzeko eskubidea are gehiago higatzeko arriskua arindu nahi bada, giza eskubideak bermatzeko tresna nahikoak ezarri behar dira, besteak beste, ikuskatzeko mekanismo eraginkor eta independenteak, zaurgarritasunaren kontuzko ebaluazioak eta bideratze bizkorrak egokituta dauden zerbitzuetara (adibidez, haurrak babesteko zerbitzuak eta osasun-laguntza), informazio kritikoa eta laguntza juridikoa ematea, nazioetan ustezko tratu txarrak azkar eta eraginkortasunez ikertzeko sistemak. 

    EBk eta bere estatu kideek inbertsio ekonomiko eta operatiboak lehenetsi behar dituzte, asilo eta harrerarako sistema nazionalak baliabideez behar bezala hornitzeko. Jendeari, kosta ahala kosta, Europara heltzeko asmoa kentzen ahalegindu beharrean, estatuek oinarrizko eskubideak eta pertsonen duintasuna defendatzen jarri beharko lukete arreta.

    Arartekoak, ENOC sareko kide denez, bat egiten du horien eskubideak babesteko propio egin den erakunde-adierazpen horrekin. 

    ENOCen ERAKUNDE-ADIERAZPENA

    Vitoria-Gasteiz, 2025eko otsailaren 12a

  • Arartekoak harreman estua izaten jarraitzen du Europako beste defentsa-erakunde batzuekin. Oraingo honetan, mintegi batean parte hartu du, herritarrentzako arreta hobetzeko gogoetak eta jarduera egokiak elkarrekin partekatzeko asmoz. 

    2025eko urtarrilaren 29an, Herbehereetako Defentsa-erakundeak mintegi hori antolatu zuen, Ombudsmanaren Nazioarteko Institutuaren (IOI, ingelesez) Ombuds Academy (Ombuds erakundeen akademia) deritzan ekimenaren barruan. Mintegian Europako 18 Ombuds erakundeetako 22 ordezkarik hartu zuten parte, eta topaketa hori baliagarria izan zen erakundeek herritarrentzako arreta hobetzeko estrategiak ezagutzeko. 

    IOIk ere (defentsa-erakunde horiek barne hartzen ditu) ekimen horren arrakasta jaso du. 

  • Manuel Lezertua arartekoak -Andaluziako, Nafarroako, Kanarietako eta Kataluniako herriaren defendatzaileekin batera- justizia errestauratiboaren, elkarrizketaren, adiskidetzearen, akordioaren eta erreparazioaren kulturari buruzko akordioa sinatzen parte hartu du. Ekitaldia Kataluniako Síndica de Greugesek antolatu du, Bartzelonan. Akordio hori lorpen garrantzitsua da bitartekotzaren eta justizia errestauratiboa sustatzearen arloetan, eta Arartekoak arlo horiek bultzatu ditu Euskadin, bere ildo estrategikoen barnean.

    Arartekoak gatazkak konpontzeko funtsezko tresna gisa barneratu ditu justizia errestauratiboa eta bitartekotza, hala kexetan esku hartzean nola herritarrei arreta ematean ere. Jardunbide errestauratiboen bitartez (esaterako, entzute aktiboa eta barkamen-eskaerak), zerbitzu publikoaren kalitatea hobetu nahi du, eta elkarrizketako eta erreparazioko ingurunea sustatu. Jardunbide horiek sektore publikoa humanizatzen laguntzen dute, baita administrazioaren eta herritarren arteko harremana sendotzen ere. Orobat, erakunde honek bizikidetzarekin lotutako zenbait prozesu errestauratibo ahalbidetzen ditu, batez ere eremu komunitarioan.

    Akordio hau sinatzeak berretsi egiten du Arartekoak bitartekotzarekin eta kultura errestauratiboarekin duen konpromisoa, herritarren eskubideak hobeto bermatzeko eta gizarte demokratikoago baterantz aurrera egiteko. Erakunde honen iritziz, ekitaldi honetan parte hartzeak indartu egiten du herriaren defentsa-erakundeek funtsezko eragile gisa duten eginkizuna, bai gizartean gatazkak kudeatzeko prozesu alternatiboak sartzeko, bai administrazio publiko hurbilagoa bultzatzeko, herritarrek administrazio ona izateko eskubidea beteko duena.

    Vitoria-Gasteiz, 2025eko otsailaren 5a

  • Arartekoak bisitak egiten jarraitzen du udaletako gizarte-zerbitzuetara eta etxerik gabeko pertsonak artatzen dituzten gizarte-baliabide, jantoki, aterpetxe eta eguneko zentroetara, kezkatuta baitago bizitegi-bazterketa egoeran dauden pertsonen kopurua gehitu delako, baita kalean bizi diren emakumeen kopurua ere

    Etxerik gabeko pertsonen gaueko zenbaketetan egiaztatzen ari denez, ugaritu egin dira kalean bizi diren pertsonak, gizon nahiz emakumeak. Udalek eta foru aldundiek kudeatzen dituzten gizarte-baliabideetan plazen kopurua handitu duten arren, gizarte-arazo horrek anitz alderdi ditu eta beharrezko egiten du eragile askoren lankidetza eta ikuspegi osoa. 

    Urtero, Arartekoko zenbait langilek bisitak egiten dituzte gizarte-larrialdietako udal gizarte-zerbitzuetara, jakin nahi baita zer-nolako arreta eskaintzen ari diren gure autonomia erkidegoan bizi diren etxegabeen beharrei erantzuteko aurreikusitako gaueko ostatuetan, eguneko zentroetan eta gizarte-jantokietan.

    Bisita horiei esker, errazago jakiten da udal gizarte-zerbitzuetan nolako arreta ematen den, izan ere, handitu egin da etxerik edo ostatu seguru eta egokirik ez duten pertsonen kopurua, eta egoera horiek larriagotu egiten dira neguko baldintza klimatologikoekin. 

    Gainera, bisita horiek aukera ematen digute honako hauek betetzen ote diren ikusteko: Bizitegi-bazterketa Larriaren aurkako II. Euskal Estrategia 2024-2028; Arartekoaren Gomendio orokorra:Euskal administrazio publikoek jarraipena eman behar diete kalean bizi diren pertsonak artatzen orain arte egindako ahaleginei, betiere Etxegabeentzako Euskal Estrategiako (2018-2021) jarraibideak betez” eta horren bilakaera aztertzeko ondorengo ebazpena.

    Arartekoak gertutik ezagutu nahi du dauden zerbitzuen egoera, gizarte-baliabide horietara joanez eta gizarte-erakundeekin bilerak eginez, egindako kexen kopurua handitzeari erantzuteko. Kexa horietan salatzen dute ez daukatela beren oinarrizko beharrak asetzeko ostaturik eta estaldurarik.

    Vitoria-Gasteiz, 2025eko otsailaren 4a

  • 2024ko abenduan Euskadi Estrasburgoren aurrean: Giza Eskubideen Europako Auzitegiak Euskadiri buruz egindako kontrol-jardueraren balantzea liburua argitaratu zen, Arartekoaren eta Euskal Herriko Unibertsitateko Giza Eskubideen eta Botere Publikoen Unesco katedraren ekimen bateratu baten emaitza gisa. 

    2023an eman zitzaion ekimenari lehen bultzada, jardunaldi-akademiko baten bitartez. Mintegi hori Nazio Batuen Erakundearen Batzar Nagusiak onartutako Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalaren 75. urtemuga ospatzeko egin zen eta Arartekoak eta Euskal Herriko Unibertsitateko Giza Eskubideen eta Botere Publikoen Unesco katedrak antolatu zuten. Jardunaldiaren helburu nagusia Euskadiko giza eskubideen kulturari buruzko hausnarketa bultzatzea zen eta, horretarako, Giza Eskubideen Europako Auzitegiaren irudian arreta jartzea erabaki zen, gure lurraldean erreferentzia berezia duten giza eskubideen mekanismo gisa. 

    Hala, jardunaldiak “Giza Eskubideak Euskadin. Giza Eskubideen Europako Auzitegiak Euskadiri buruz egindako kontrol-jardueraren balantzea” izena du eta nazioartean eta esparru akademikoan ospe handiko pertsonek parte hartu zuten, hala nola María Elosegui Giza Eskubideen Europako Auzitegiko magistratuak; Fabián Salviolik —egia, justizia, erreparazioa eta berriz ez gertatzeko bermeak sustatzeko Nazio Batuetako errelatore berezia—; Joana Abrisketa, Xabier Arzoz eta Alejandro Saiz katedradunek, bai eta Ana María Salinas katedradunak ere, zeinak bere ponentzia ahoz aurkeztu ezin izan zuen arren, idatziz egin baitzuen.

    Euskadi Estrasburgoren aurrean liburuak aipatutako jardunaldi-akademikoaren edukia jasotzen du eta kapituluetan egituratzen da. Hala, kapitulu bakoitzak hizlari baten ekarpena jasotzen du. Liburua Arartekoaren aurkezpen batekin hasten da; beraz, Arartekoak, Giza Eskubideen Europako Auzitegiaren eta giza eskubideen defentsarako erakundeen arteko lankidetza-potentziala azpimarratzen du, Arartekoa horietako erakunde bat baita. Hurrengo kapituluetan jasotzen da Giza Eskubideen Europako Auzitegiak Euskadiri buruz egindako adierazpen esanguratsuenen balantzea eta azterketa. Jorratutako gaien artean, adierazpen-askatasuna, torturaren debekua, elkartzeko eskubidea, bidezko prozesua eta legezkotasun-printzipioa nabarmentzen dira.

  • Manuel Lezertuak, Arartekoak, Ingurumen eta Hirigintzako Fiskalen Sarearen XV. Jardunaldietan parte hartu du, Ávilan, “Administrazio publikoek emisio kutsatzaile gutxiko eremuak arautzeko duten betebeharra” gaiari buruzko hitzaldi batekin.

    Arartekoak egindako esku-hartzean, Arartekoaren Euskadiko emisio gutxiko eremuak arautzeko gomendio orokorra aipatu zuen. Gomendio hori 2024ko otsailean aurkeztu zen, erakunde honek gai horri buruz egindako lehen ekarpen nagusi gisa. Gomendio horretan, hiri-mugikortasun jasangarriko planak onartzeko eta emisio gutxiko eremuak arautzeko zenbait oinarri jaso zituen Arartekoak. Printzipio horien artean honako hauek nabarmentzen dira: proportzionaltasuna, hartu beharreko neurrien motibazioa, diskriminaziorik eza, bidezko trantsizioa, ingurumenaren atzerakadarik eza eta larrialdi klimatikoa. 

    Neurri horien ezarpena, hala nola emisio gutxiko eremuak, atzerapen orokorra jasaten ari da zailtasun tekniko, juridiko eta sozialen ondorioz.

    Oztopo horiei gehitu behar zaie zenbait kolektibok jarri dituzten eragozpenak, beren ustez, hirietan ibilgailu motordunen trafiko-murrizketek zailtasunak sor ditzaketelako beren eskubideak eta askatasunak baliatzeko orduan.

    Era berean, beste kolektibo herritar eta ekologista batzuek egiten duten aldarrikapen gero eta handiagoa ere aipatu behar da, berotegi-efektuko gasen isuriak murrizteko betebeharrak bete daitezen eta hiri garbiagoak, seguruagoak eta iraunkorragoak sustatzeko legean aurreikusitako neurriak berehala ezar daitezen eskatzen baitute.

    Zenbait faktorek arriskuan jar ditzakete legezko epeak betetzeko, ibilgailu kutsatzaileen erabilera murrizteko eta garraiobide iraunkorragoetara aldatzeko helburuak lortzea, hala nola zenbait udalerritan administrazioek jarduerarik ez egitea (oraindik ez dira hasi EGEa diseinatzen), emisio gutxiko eremuak mugatzeko anbizio faltaren arriskua egotea (hiriguneetan dauden berdeguneetara edo oinezkoentzako guneetara mugatuta gera baitaitezke), bai eta lehendik dauden eremuetan atzera egiteko arriskua egotea ere.

    "Arartekoak, —esan du Lezertuak— ausardiaz jokatzeko eskatu die administrazio publikoei, eta gogorarazi die jarduerarik ez egiteak herritarren osasuna eta ingurumena arriskuan jartzeaz gain, legezko erantzukizunak ere ekar ditzakeela". 

    Arartekoak azpimarratu duenez, "ekintza klimatikoa edo kutsadurarik gabeko bizileku bat izateko eskubidea ez da soilik helburu bat, baizik eta oinarrizko eskubide bat, Giza Eskubideen Europako Auzitegiak aitortu duen moduan. Horrenbestez, EBEak eskubide hori bermatzeko funtsezko tresnetako bat dira, eta eskubide hori lortzea administrazio publikoen borondatearen eta konpromisoaren eta herritarren onarpenaren araberakoa izango da".

    ARARTEKOAREN INTERBENTZIOA

    Vitoria-Gasteizen, 2025eko urtarrilaren 28a
     

  • Herritar batek kexa egin zuen Arartekoan ezin izan zuelako izapide bat egin Deustuko Udaltegian, aurretiko hitzordua hartzea derrigorrezkoa zelako. Horren ondoren, Arartekoak ebazpen bat eman zuen eta, horren bitartez, Bilboko Udalari eskatu zion kendu zezala auzoko udal-bulegoetan izapide administratiboak egiteko nahitaez aurretiko hitzordua hartu beharraren baldintza.

    Udalak emandako erantzunean baieztatu zuen aurretiazko hitzordua ez dela nahitaezkoa eta lehentasuna soilik ematen duela. Hala ere, Arartekoak informazio horren eta udalaren webgunean argitaratuta dagoen informazioaren arteko aldeak aurkitu zituen. 

    Duela gutxi, Udalak Arartekoari jakinarazi dio bulegoetan izapideak egin daitezkeela aurretiko hitzordua izanda nahiz hitzordurik izan gabe. Nolanahi ere, lehentasuna ematen zaie aurretiko hitzordua duten herritarrei eta, aurretiko hitzordua ez dutenei arreta emango zaie baldin eta langileak libre badaude. Nabarmendu du, San Agustin eraikineko bulegoan aurretiko hitzordua ez duten herritarrei arreta emateko berariazko postu bat jarri dela eta, gainera, hitzordua hartzeko hainbat kanal daudela: telefonikoa, web-orrialdea, Bilbaoclik makinak eta aurrez aurrekoa.

    Hala, web-orrialdeko informazioa eguneratu behar dela onartu du, alde batetik, aurretiko hitzordua borondatezkoa dela jakinarazteko eta, bestetik, aurretiko hitzordua beharrezkoa dela baieztatzen duten aipamenak kentzeko. Gainera, baieztatu du eguneraketa hori eskatu duela eta ahalik eta azkarren egingo dela hitzeman du.
    Bestalde, udalak barkamena eskatu dio kexagileari eragin dizkion eragozpenengatik.

    Vitoria-Gasteiz, 2025eko urtarrilaren 22a

banner-internacional

EUROPAKO ETA NAZIOARTEKO GAIEN BULEGOA

Partaide garen nazioarteko erakundeak

Ararteko erakundearen funtzioa ez da bakarrik herritarren eskubideak babestea herri-administrazioen jarduera okerren aurrean, ezta jarduera oker horien atzean egon ohi diren politika publikoak ebaluatzea ere. Honako hau ere Ararteko erakundearen zeregina da: giza eskubideak ezagutzea eta ezagutaraztea, bai eta horien oinarri diren balioak ere. Horrez gain, eskubide horiek errespetatzen duen kultura sustatu nahi du; honela, pertsona guztiek goza dezatela sustatzeko eta agintaritza publikoek eskubide horiek errespeta eta defenda ditzatela sustatzeko. Euskal Autonomia Erkidegoan giza-eskubideen alde aurrera egiteko, ezinbestekoa da kanpora begiratzea eta araudi- eta jurisprudentzia-berritasunen jarraipen estua egitea, bai eta Arartekoarekin giza-eskubideak defendatzeko eta sustatzeko zeregina partekatzen duten nazio-mailako eta nazioarteko erakundeen jardunbide egokien jarraipena ere.

Testuinguru horretan eta Europako eta nazioarteko dimentsioa Arartekoaren lanean txertatzeko xedearekin, 2018an Europako eta Nazioarteko Gaien Bulegoa sortu zen. Bulego horrek hiru funtsezko zeregin ditu:

  1. Arartekoaren parte-hartzea kudeatzea herriaren defentsa-erakundeen nazioarteko sareetan. Gaur egun, Arartekoa Ombudsmanaren Nazioarteko Institutuko, Herriaren Defentsa-erakundeen Europako Sareko, Ombudsmanaren Iberoamerikako Federazioko, Haurren Defentsa-erakundeen Europako Sareko eta Mandatari Linguistikoen Nazioarteko Elkarteko kidea da. Erakunde horietan parte hartzearen bidez, Arartekoak beste herriaren defentsa-erakunde batzuen lana ezagutzeko eta horietatik ikasteko aukera du. Horrez gain, Arartekoak bere esperientzia propioak ere partekatu ditzake, erabilgarriak izango direnak beste defentsa-erakunde batzuen lanerako.
  2. Giza-eskubideen Europako eta nazioarteko Zuzenbidea erakundearen eguneroko lanera txertatzea; Arartekoaren ebazpenek, gomendio orokorrek eta txostenek giza-eskubideen nazioarteko iturriak behar bezala aprobetxatu ditzaten eta horietatik hornitu daitezen; horrela, herritarren eskubideei hobeto bermatzeko.
  3. Giza-eskubideen berritasunak nazioartean ezagutarazi eta hedatzeko, eta bere ezagutza Euskal Autonomia Erkidegoan eta bere erakunde publikoetan zabaltzeko.

Arartekoaren nazioarteko jarduera

Zure oinarrizko eskubide garrantzitsuenak itunek eta nazioarteko erakundeek ere babesten dituzte. “Giza eskubideak” izenekoak dira. Horrenbestez, pertsonen ondasun eta balio funtsezkoenekiko errespetua nazioarteko komunitate osoaren intereseko gaia da, eta ez soilik herrialde bakoitzerako edo munduko gobernu bakoitzerako beren mugen barruan. Pertsona guztiek oinarrizko eskubide berberak dituzte, eta haiek toki guztietan errespetatzen direla egiaztatzeko mekanismoak daude.

Giza eskubide unibertsalak

Giza eskubideek pertsona guztien eskubideak babesten dituzte. Diskriminaziorik eza da oinarrizko printzipioetako bat. Ez dira garrantzitsuak sexua, adina, azalaren kolorea, etnia, nazionalitatea, hizkuntza, desgaitasuna, gaixotasuna, sexu-orientazioa, genero-identitatea, sexu-ezaugarriak, erlijioa edo ideologia, jabetza edo egoera sozioekonomikoa: mundu guztiari dagozkio giza eskubideak berdin.

50eko eta 60ko hamarraldietan egin ziren giza eskubideei buruzko lehenengo itunak diskriminaziorik ezaren printzipio horretan oinarritu ziren. Egileek pentsatu zuten printzipio hori nahikoa izango zela pertsona guztiak berdin babesteko. Nolanahi ere, hamarraldiak igaro ahala, ikusi da pertsona-talde batzuek beren eskubideak eskuratzeko edo baliatzeko zailtasun gehiago dituztela. Horregatik, geroago, unibertsalak ez diren beste itun batzuk egin ziren; izan ere, ezaugarri edo baldintza jakin batzuk dituzten pertsonentzat baino ez dira, eta pertsona horiei babes gehigarria ematen eta eskubide unibertsaletarako sarbidea errazten saiatzen dira. Zure giza eskubideak zein diren jakiteko eta itun horien berri izateko, artxibo erantsiak irakurri ditzakezu. Eskubide horien babesa praktikan nola bermatzen den jakiteko, jo ezazu hona: “Zure giza eskubideen bermeak”.

Pertsona guztien giza eskubideak

Talde espezifikoen giza eskubideak

Gure estatuak, EBko gainerako estatu kideek bezala, giza eskubideak aitortzen eta finkatzen dituzten nazioarteko itun batzuk sinatu ditu, haien edukia garatuz eta babesteko nahiz benetan betetzeko bermeak ezarriz. Giza eskubideen nazioarteko itun bat betetzeko konpromisoa hartzeak ez du esan nahi eskubideak automatikoki errespetatuko direnik edo besterik gabe beteko direnik. Herrialde bateko agintari publiko guztiek, baita geure agintariek ere, giza eskubideen arabera jardun behar dute. Eskubide horiek errespetatzeko eta betetzeko lehenengo arduradunak dira, arduradun nagusiak. Ez dute eragotzi edo oztopatu behar eskubide horiek askatasunez baliatzea, beren eskubideak baliatu nahi dituzten pertsonak babestu behar dituzte eskubide horiek eragotzi nahi dizkieten pertsonengandik, eta beharrezko neurriak hartu behar dituzte eskubide horiek benetan baliatu ahal ditzaten. Hori egiteko betebeharra dute agintari publiko guztiek: botere legegilea, betearazlea eta judiziala; estatu-, autonomia-, foru- eta toki-agintariak.

Hala ere, giza eskubideak nazioartekotzeak esan nahi du eskubideak betetzea ez dela herrialde bakoitzaren esku uzten; eskubide horiek fede onez bere mugen barnean babestuko dituen uste osoa dago. Aitzitik, erakundeak eta mekanismoak zehazten dira, eta, haiei esker, alde batetik, nazioarteko komunitateak jakin dezake herrialde bakoitzak giza eskubideen konpromisoak betetzen ari den ala ez; bestetik, pertsonei nazioarteko erakundeetan ez-betetzeak salatzeko aukera emango diete. Haiei buruz gehiago jakiteko, irakurri honako dokumentu hauek:

Giza eskubideen ber orokorrak

Giza eskubideen bermeka Europan

Ararteko erakundearen funtzioa ez da bakarrik herritarren eskubideak babestea herri-administrazioen jarduera okerren aurrean, ezta jarduera oker horien atzean egon ohi diren politika publikoak ebaluatzea ere. Honako hau ere Ararteko erakundearen zeregina da: giza eskubideak ezagutzea eta ezagutaraztea, bai eta horien oinarri diren balioak ere. Horrez gain, eskubide horiek errespetatzen duen kultura sustatu nahi du; honela, pertsona guztiek goza dezatela sustatzeko eta agintaritza publikoek eskubide horiek errespeta eta defenda ditzatela sustatzeko. Euskal Autonomia Erkidegoan giza-eskubideen alde aurrera egiteko, ezinbestekoa da kanpora begiratzea eta araudi- eta jurisprudentzia-berritasunen jarraipen estua egitea, bai eta Arartekoarekin giza-eskubideak defendatzeko eta sustatzeko zeregina partekatzen duten nazio-mailako eta nazioarteko erakundeen jardunbide egokien jarraipena ere.

Testuinguru horretan eta Europako eta nazioarteko dimentsioa Arartekoaren lanean txertatzeko xedearekin, 2018an Europako eta Nazioarteko Gaien Bulegoa sortu zen. Bulego horrek hiru funtsezko zeregin ditu:

  1. Arartekoaren parte-hartzea kudeatzea herriaren defentsa-erakundeen nazioarteko sareetan. Gaur egun, Arartekoa Ombudsmanaren Nazioarteko Institutuko, Herriaren Defentsa-erakundeen Europako Sareko, Ombudsmanaren Iberoamerikako Federazioko, Haurren Defentsa-erakundeen Europako Sareko eta Mandatari Linguistikoen Nazioarteko Elkarteko kidea da. Erakunde horietan parte hartzearen bidez, Arartekoak beste herriaren defentsa-erakunde batzuen lana ezagutzeko eta horietatik ikasteko aukera du. Horrez gain, Arartekoak bere esperientzia propioak ere partekatu ditzake, erabilgarriak izango direnak beste defentsa-erakunde batzuen lanerako.
  2. Giza-eskubideen Europako eta nazioarteko Zuzenbidea erakundearen eguneroko lanera txertatzea; Arartekoaren ebazpenek, gomendio orokorrek eta txostenek giza-eskubideen nazioarteko iturriak behar bezala aprobetxatu ditzaten eta horietatik hornitu daitezen; horrela, herritarren eskubideei hobeto bermatzeko.
  3. Giza-eskubideen berritasunak nazioartean ezagutarazi eta hedatzeko, eta bere ezagutza Euskal Autonomia Erkidegoan eta bere erakunde publikoetan zabaltzeko.

Arartekoaren nazioarteko jarduera

Zure oinarrizko eskubide garrantzitsuenak itunek eta nazioarteko erakundeek ere babesten dituzte. “Giza eskubideak” izenekoak dira. Horrenbestez, pertsonen ondasun eta balio funtsezkoenekiko errespetua nazioarteko komunitate osoaren intereseko gaia da, eta ez soilik herrialde bakoitzerako edo munduko gobernu bakoitzerako beren mugen barruan. Pertsona guztiek oinarrizko eskubide berberak dituzte, eta haiek toki guztietan errespetatzen direla egiaztatzeko mekanismoak daude.

Giza eskubide unibertsalak

Giza eskubideek pertsona guztien eskubideak babesten dituzte. Diskriminaziorik eza da oinarrizko printzipioetako bat. Ez dira garrantzitsuak sexua, adina, azalaren kolorea, etnia, nazionalitatea, hizkuntza, desgaitasuna, gaixotasuna, sexu-orientazioa, genero-identitatea, sexu-ezaugarriak, erlijioa edo ideologia, jabetza edo egoera sozioekonomikoa: mundu guztiari dagozkio giza eskubideak berdin.

50eko eta 60ko hamarraldietan egin ziren giza eskubideei buruzko lehenengo itunak diskriminaziorik ezaren printzipio horretan oinarritu ziren. Egileek pentsatu zuten printzipio hori nahikoa izango zela pertsona guztiak berdin babesteko. Nolanahi ere, hamarraldiak igaro ahala, ikusi da pertsona-talde batzuek beren eskubideak eskuratzeko edo baliatzeko zailtasun gehiago dituztela. Horregatik, geroago, unibertsalak ez diren beste itun batzuk egin ziren; izan ere, ezaugarri edo baldintza jakin batzuk dituzten pertsonentzat baino ez dira, eta pertsona horiei babes gehigarria ematen eta eskubide unibertsaletarako sarbidea errazten saiatzen dira. Zure giza eskubideak zein diren jakiteko eta itun horien berri izateko, artxibo erantsiak irakurri ditzakezu. Eskubide horien babesa praktikan nola bermatzen den jakiteko, jo ezazu hona: “Zure giza eskubideen bermeak”.

Pertsona guztien giza eskubideak

Talde espezifikoen giza eskubideak

Gure estatuak, EBko gainerako estatu kideek bezala, giza eskubideak aitortzen eta finkatzen dituzten nazioarteko itun batzuk sinatu ditu, haien edukia garatuz eta babesteko nahiz benetan betetzeko bermeak ezarriz. Giza eskubideen nazioarteko itun bat betetzeko konpromisoa hartzeak ez du esan nahi eskubideak automatikoki errespetatuko direnik edo besterik gabe beteko direnik. Herrialde bateko agintari publiko guztiek, baita geure agintariek ere, giza eskubideen arabera jardun behar dute. Eskubide horiek errespetatzeko eta betetzeko lehenengo arduradunak dira, arduradun nagusiak. Ez dute eragotzi edo oztopatu behar eskubide horiek askatasunez baliatzea, beren eskubideak baliatu nahi dituzten pertsonak babestu behar dituzte eskubide horiek eragotzi nahi dizkieten pertsonengandik, eta beharrezko neurriak hartu behar dituzte eskubide horiek benetan baliatu ahal ditzaten. Hori egiteko betebeharra dute agintari publiko guztiek: botere legegilea, betearazlea eta judiziala; estatu-, autonomia-, foru- eta toki-agintariak.

Hala ere, giza eskubideak nazioartekotzeak esan nahi du eskubideak betetzea ez dela herrialde bakoitzaren esku uzten; eskubide horiek fede onez bere mugen barnean babestuko dituen uste osoa dago. Aitzitik, erakundeak eta mekanismoak zehazten dira, eta, haiei esker, alde batetik, nazioarteko komunitateak jakin dezake herrialde bakoitzak giza eskubideen konpromisoak betetzen ari den ala ez; bestetik, pertsonei nazioarteko erakundeetan ez-betetzeak salatzeko aukera emango diete. Haiei buruz gehiago jakiteko, irakurri honako dokumentu hauek:

Giza eskubideen ber orokorrak

Giza eskubideen bermeka Europan

Arartekoak bat egiten du ENOCen adierazpen horrekin, zeinak beharrezkotzat jotzen baitu berme eraginkorrak ezartzea adingabe horien eskubideak benetan babesteko, izan ere, Itunak kezka sortzen du, Europako mugetan jaso lezaketen tratuarengatik.

Haurren Defentsa-erakundeen Europako Sareak (ENOC) bere baitan hartzen ditu Europako 34 herrialdetako haur eta nerabeen eskubideak babesteko 44 erakunde. Sare horrek behin eta berriz eta etengabe adierazi du kezkatuta dagoela haur eta nerabe migratzaileen egoeragatik, eta hainbat gomendio egin ditu haien gainean eta haien eskubideak hobeto babesteko premiaz, nazioarteko eta eskualdeetako araudiaren arabera.

2015. urteaz geroztik, milioika haur eta nerabe iritsi dira Europara segurtasun eta babes bila. 2020tik, Europar Batasuneko (EB) herrialdeetan, adingabeen 800.000 asilo-eskaera berri baino gehiago erregistratu dira, eta horietatik 113.000 baino gehiago bakarrik edo beren familiengandik bananduta dauden adingabeenak dira. 

Orain, EBko estatu kideak 2024ko apirilaren 10ean onartutako Migrazioari eta Asiloari buruzko Ituna aplikatzeko prestatzen ari direneanENOCek uste du berme eraginkorrak ezarri behar direla haur eta nerabe horien eskubideak benetan babestuko direla ziurtatzeko, izan ere, Itunak kezka sortzen du, Europako mugetan jaso lezaketen tratuarengatik.

Baldin eta Itunean erantzukizunak banatzeko eta elkartasunerako aurreikusi diren tresnak egiaz eraginkorrak ez badira, itun horrek ez du konponduko lehen sarrerako estatuen gaineko "presioa". Mugetan giza eskubideak urratzeko eta asiloa eskatzeko eskubidea are gehiago higatzeko arriskua arindu nahi bada, giza eskubideak bermatzeko tresna nahikoak ezarri behar dira, besteak beste, ikuskatzeko mekanismo eraginkor eta independenteak, zaurgarritasunaren kontuzko ebaluazioak eta bideratze bizkorrak egokituta dauden zerbitzuetara (adibidez, haurrak babesteko zerbitzuak eta osasun-laguntza), informazio kritikoa eta laguntza juridikoa ematea, nazioetan ustezko tratu txarrak azkar eta eraginkortasunez ikertzeko sistemak. 

EBk eta bere estatu kideek inbertsio ekonomiko eta operatiboak lehenetsi behar dituzte, asilo eta harrerarako sistema nazionalak baliabideez behar bezala hornitzeko. Jendeari, kosta ahala kosta, Europara heltzeko asmoa kentzen ahalegindu beharrean, estatuek oinarrizko eskubideak eta pertsonen duintasuna defendatzen jarri beharko lukete arreta.

Arartekoak, ENOC sareko kide denez, bat egiten du horien eskubideak babesteko propio egin den erakunde-adierazpen horrekin. 

ENOCen ERAKUNDE-ADIERAZPENA

Vitoria-Gasteiz, 2025eko otsailaren 12a

Arartekoak harreman estua izaten jarraitzen du Europako beste defentsa-erakunde batzuekin. Oraingo honetan, mintegi batean parte hartu du, herritarrentzako arreta hobetzeko gogoetak eta jarduera egokiak elkarrekin partekatzeko asmoz. 

2025eko urtarrilaren 29an, Herbehereetako Defentsa-erakundeak mintegi hori antolatu zuen, Ombudsmanaren Nazioarteko Institutuaren (IOI, ingelesez) Ombuds Academy (Ombuds erakundeen akademia) deritzan ekimenaren barruan. Mintegian Europako 18 Ombuds erakundeetako 22 ordezkarik hartu zuten parte, eta topaketa hori baliagarria izan zen erakundeek herritarrentzako arreta hobetzeko estrategiak ezagutzeko. 

IOIk ere (defentsa-erakunde horiek barne hartzen ditu) ekimen horren arrakasta jaso du. 

2025eko otsailaren 7an, UNESCOk "Bizikleta denontzat" txostena argitaratu du. Bertan, garraiobide horren garrantzia azpimarratu du, bizimodu osasungarria eta jasangarria sustatzeko. Agiri horretan nabarmentzen da bizikletak eragin onuragarria duela hiri-mugikortasunean, emisio kutsatzaileak murriztean eta osasun publikoa hobetzean, eta funtsezko tresnatzat jotzen du klima-aldaketaren kontra borrokatzeko eta garapen jasangarrirako helburuak lortzeko.

Txostenean nabarmentzen da gobernuek eta erakundeek mugikortasun aktiboko politikak bultzatu behar dituztela, txirrindularientzat azpiegitura seguruak garatu behar dituztela eta garraiobide horretarako sarbide ekitatiboa bermatu behar dutela. Gainera, UNESCOk balioetsi egin du bizikletak hezkuntzan, genero-ekitatean eta gizarteratzean duen zeregina.

2024ko abenduan Euskadi Estrasburgoren aurrean: Giza Eskubideen Europako Auzitegiak Euskadiri buruz egindako kontrol-jardueraren balantzea liburua argitaratu zen, Arartekoaren eta Euskal Herriko Unibertsitateko Giza Eskubideen eta Botere Publikoen Unesco katedraren ekimen bateratu baten emaitza gisa. 

2023an eman zitzaion ekimenari lehen bultzada, jardunaldi-akademiko baten bitartez. Mintegi hori Nazio Batuen Erakundearen Batzar Nagusiak onartutako Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalaren 75. urtemuga ospatzeko egin zen eta Arartekoak eta Euskal Herriko Unibertsitateko Giza Eskubideen eta Botere Publikoen Unesco katedrak antolatu zuten. Jardunaldiaren helburu nagusia Euskadiko giza eskubideen kulturari buruzko hausnarketa bultzatzea zen eta, horretarako, Giza Eskubideen Europako Auzitegiaren irudian arreta jartzea erabaki zen, gure lurraldean erreferentzia berezia duten giza eskubideen mekanismo gisa. 

Hala, jardunaldiak “Giza Eskubideak Euskadin. Giza Eskubideen Europako Auzitegiak Euskadiri buruz egindako kontrol-jardueraren balantzea” izena du eta nazioartean eta esparru akademikoan ospe handiko pertsonek parte hartu zuten, hala nola María Elosegui Giza Eskubideen Europako Auzitegiko magistratuak; Fabián Salviolik —egia, justizia, erreparazioa eta berriz ez gertatzeko bermeak sustatzeko Nazio Batuetako errelatore berezia—; Joana Abrisketa, Xabier Arzoz eta Alejandro Saiz katedradunek, bai eta Ana María Salinas katedradunak ere, zeinak bere ponentzia ahoz aurkeztu ezin izan zuen arren, idatziz egin baitzuen.

Euskadi Estrasburgoren aurrean liburuak aipatutako jardunaldi-akademikoaren edukia jasotzen du eta kapituluetan egituratzen da. Hala, kapitulu bakoitzak hizlari baten ekarpena jasotzen du. Liburua Arartekoaren aurkezpen batekin hasten da; beraz, Arartekoak, Giza Eskubideen Europako Auzitegiaren eta giza eskubideen defentsarako erakundeen arteko lankidetza-potentziala azpimarratzen du, Arartekoa horietako erakunde bat baita. Hurrengo kapituluetan jasotzen da Giza Eskubideen Europako Auzitegiak Euskadiri buruz egindako adierazpen esanguratsuenen balantzea eta azterketa. Jorratutako gaien artean, adierazpen-askatasuna, torturaren debekua, elkartzeko eskubidea, bidezko prozesua eta legezkotasun-printzipioa nabarmentzen dira.

Txileko Gobernuko Justizia Ministerioaren justizian eta gazteen birgizarteratzean espezializatutako “Revista Señales” argitalpen zientifikoaren azken edizioak (2024ko abendukoa), Arartekoak, 2024an, Txileko Justizia Ministerioarekin Txileko Gazteen Gizarteratze Sistema abian jartzeko prozesuan egindako lanaren berri ematen du (ikusi esperientzia horri buruzko albistea).

"Txileko gazte-justiziaren erreforman zigor-arloko bitartekotzari buruzko sentsibilizaziorako nazioarteko lankidetza" izeneko artikuluan, Arartekoaren justizia-arloko arduradunak, Madrilgo Carlos III.a Unibertsitateko akademiko batekin batera, Txileko Estatuari eskaini zion justizia errestauratiboari buruzko laguntza teknikoa jakinarazten da, Europar Batasunaren Eurosocial-Puente Programaren esparruan. Ekintza horiek Txileko gazte-sistema penalaren erreformaren esparruan garatu ziren, zeinak lehen aldiz zigor-arloko bitartekaritza espresuki jasotzen duen. Herrialdeko iparraldeko bost eskualdetan egindako jardueren helburu nagusia ikuspegi errestauratiboari eta gazte-justizian giza eskubideetarako duten potentzialtasunari buruzko sentsibilizazioa eskaintzea izan zen.

2024ko azaroaren 21ean, Europako Kontseiluko Emakumeen aurkako indarkeriaren eta etxeko indarkeriaren aurkako Aditu Taldeak (GREVIO) Espainiari buruzko ebaluazio tematikoaren lehen txostena argitaratu zuen, indarkeriaren biktima diren emakumeei laguntza, babesa eta justizia emateari begira

Europako Kontseiluko Emakumeen eta etxeko indarkeriaren aurkako prebentzioari eta borrokari buruzko Hitzarmena (2011) berrestean estatuek hartutako konpromisoak errespetatzen dituztela gainbegiratzeaz arduratzen den erakunde independentea da GREVIO. Hitzarmen horri Istanbulgo Hitzarmena ere esaten zaio (Espainiak 2011n berretsi zuen hitzarmena, eta 2014an jarri zen indarrean). 

Txosten horretan, GREVIOk erreferentzia gisa hartzen ditu Espainiari buruzko 2020ko erreferentziazko lehen ebaluazio-txostenean jasotako aurkikuntzak, eta ebaluazioak indarkeriaren biktima diren emakumeen prebentzioaren, babesaren eta justiziaren esparruan egin diren urrats garrantzitsuak nabarmentzen ditu, eta, aldi berean, hutsuneen iraunkortasuna eta hobetzeko beharra argitzen ditu. Hala eta guztiz ere, txostenak azpimarratzen du beharrezkoa dela egungo esparru juridiko eta politiko zabala erabat aplikatzeko ahaleginak egitea, eta azken bi hamarkadetan garatutako babes-sistemari esanahi praktikoa ematea

Aurrerapenen atalean, GREVIOk nabarmendu du handitu egin dela emakumeen aurkako indarkeria prebenitzera eta borrokatzera bideratutako legegintza- eta estrategia-esparrua, bereziki  sexu askatasunaren berme integralari buruzko irailaren 6ko 10/2022 Lege Organikoan adostasun librea berariaz aipatu ondoren. Halaber, aurrerapenak ikusten dira erakunde arteko koordinazioa hobetzeko neurriak hartzean eta biktimentzako laguntza integraleko zentroak sortzean lurralde osoan. Era berean, txostenak azpimarratzen du polizia-kidegoek jarrera hobea dutela indarkeria matxistaren biktima diren emakumeei ematen zaien arretan. Txostenak, halaber, adingabeen eta haien amen segurtasunean izandako hobekuntzak nabarmentzen ditu, indarkeria-aurrekariak dituzten kasuetako bisita-eskubideei dagokienez.     

Hala ere, GREVIOk hainbat hobekuntza-arlo nabarmentzen ditu, jarraian azalduko dugunez, eta, horretarako, GREVIOk premiaz jardutea eskatzen duten eremuetan jartzen du arreta. Txostenak dei egiten die Espainiako agintariei emakumeen aurkako indarkeriaren biktimekin eta egileekin lan egiten duten profesional guztien prestakuntza hobetzeko, baita epaileena ere, Istanbulgo Hitzarmenean jasotako indarkeria mota guztiei buruz eta talde zaurgarrietako emakumeen berariazko beharrei buruz. Gainera, emakumeen aurkako indarkeria-mota guztien biktimak ofizialki aitortzeko prozesua sinplifikatzeko eta bateratzeko neurri berriak hartu behar direla azpimarratu da, lurralde osoan babes- eta laguntza-zerbitzuetarako sarbide azkarra eta eraginkorra bermatzeko. Era berean, lurraldeko zenbait lekutan babes-aginduak ukatzeko tasa handien arrazoiak aztertzeko eta indarkeria-ekintzen egileek babes-aginduak ez betetzeari aurre egiteko neurriak handitzeko eskatzen da. GREVIOk, halaber, ikerketan zehar indarkeriaren biktima diren emakumeen bigarren mailako biktimizazioan laguntzen duten faktoreak identifikatu eta jorratzearen garrantzia azpimarratzen du. 

Azkenik, GREVIOk, azaleratzen ari den joera gisa, emakumeen aurkako indarkeria ukatzen duten eta genero-berdintasuna sustatzeko eta emakumeenganako indarkeriari aurre egiteko politiken beharra zalantzan jartzen duten diskurtsoen gorakada aipatzen du, Espainian genero-berdintasunaren arloan egindako aurrerapenetan eragin kaltegarria izaten ari baitira. 

Izan ere, Arartekoak berriki argitaratutako “Jarrera matxistak Euskadiko nerabeen eta gazteen artean” azterlanean, indarkeria matxista ukatzeko diskurtsoak prebenitzeko gazteekin lan egitearen garrantzia ere ikusi ahal izan du.

GREVIOtik haratago, nabarmentzekoa da baita 2024ko azaroaren 25ean Europar Batasuneko Oinarrizko Eskubideen Agentziak (FRA), Eurostatekin eta Genero Berdintasunerako Europako Institutuarekin (EIGE, ingelesez) lankidetzan, Europar Batasuneko emakumeen aurkako indarkeriari buruzko inkestaren emaitzak argitaratu zituela. Azterlan horrek nabarmentzen du EBko emakumeen herenek indarkeria jasan dutela etxean, lanean edo jendaurrean. Bereziki, emakume gazteek adierazten dute adineko emakumeek baino laneko sexu-jazarpen eta bestelako indarkeria-mota gehiago jasan dituztela. Hala ere, emakumeen aurkako indarkeria ikusezina izaten da, lau emakumetik batek baino ez baititu salatzen gorabeherak agintarien aurrean (polizia edo gizarte-zerbitzuak, osasun-zerbitzuak edo laguntza-zerbitzuak).

Nazioarteko Dokumentuak

Personas intersexuales

Europako Parlamentuaren ebazpena, 2019ko otsailaren 14koa, pertsona intersexualen eskubideei buruzkoa (ingelesez)

Directrice reconocimiento facial_0

Europako Kontseiluaren gidalerroak, aurpegia ezagutzeko teknologiei buruzkoak (ingelesez)

Igualdad retributiva

Europako Eskubide Sozialen Batzordearen erabakia 124/2016 zenbakiko kasuan - Emakumeen eta gizonen ordainsari berdintasuna (ingelesez)

Guidance Note preventing and combating THB related to war in Ukraine

Ukrainako gerraren testuinguruan pertsonen salerosketa saihesteko gomendioak (ingelesez)

Intereseko estekak

Erakundeak

Irudiak